Ο τρόπος ζωής σήμερα, οι αμέτρητες επιλογές σε όλους τους τομείς, ο φόρτος εργασίας από το σχολείο σε συνάρτηση με το στρες, η έλλειψη επικοινωνίας, καθώς και η ανισόρροπη χρήση της τεχνολογίας, είναι μερικοί από τους παράγοντες που αποπροσανατολίζουν τους νέους από τον καθορισμό στόχων ζωής και επαγγέλματος, μειώνουν την συγκέντρωση και περιορίζουν σε μεγάλο βαθμό τη γνήσια δημιουργικότητα, τα συναισθήματα και τη φαντασία.
Η έλλειψη αυτού του σημαντικού εσωτερικού υπόβαθρου στους νέους κάνει τη διδασκαλία της μουσικής πολύ πιο δύσκολη. Εκεί που η μουσική είχε το ρόλο της έκφρασης και της ψυχαγωγίας, αποτελεί τώρα μια δραστηριότητα που μοιάζει περισσότερο με αγγαρεία και ένα επιβαλλόμενο χρέος που ο μαθητής πρέπει να εκτελέσει. Αντί δηλαδή, η μουσική να είναι μια φυγή από το υπερφορτωμένο πρόγραμμα των μαθητών, η οποία θα λειτουργεί ως «θεραπεία» από το καθημερινό στρες, γίνεται και αυτή μέρος του κυκεώνα των υποχρεωτικών δραστηριοτήτων.
Εδώ το έργο του παιδαγωγού γίνεται πολύ δύσκολο αφού, μαζί με την εκπαιδευτική ύλη πρέπει ταυτόχρονα να ξυπνήσει στο σπουδαστή την αυθόρμητη τάση για έκφραση μέσω της μουσικής, αλλά και το αίσθημα της αυθόρμητης ικανότητας για γνώση. Αυτό πρέπει να γίνει με πολλή υπομονή και μεθοδικότητα, ώστε ο σπουδαστής να το δεχτεί με έμμεσο τρόπο.
Οι ανάγκες των σπουδαστών όπως διαμορφώνονται από τη σύγχρονη μουσική πραγματικότητα.
Η μουσική πραγματικότητα όπως ξέρουμε, έχει αλλάξει κατά πολύ τα τελευταία χρόνια. Τα «σύνορα» των διαφόρων μουσικών ιδιωμάτων άρχισαν να διευρύνονται και σε πολλές περιπτώσεις είναι ανύπαρκτα. Οι ταμπέλες στα μουσικά στυλ πέφτουν σιγά-σιγά και η συγχώνευσή τους αποτελεί πια γεγονός. Οι ανάγκες του σύγχρονου μουσικού, είτε πρόκειται για επαγγελματία, είτε για ερασιτέχνη, είτε για σπουδαστή, αυξήθηκαν σε μεγάλο βαθμό, ενώ νέες δεξιότητες εμφανίζονται και απαιτούνται, ώστε να στηρίξουν τον μουσικό στην πορεία του. Η κατάσταση αυτή αναπόφευκτα, κάνει απόλυτα αναγκαία και την αλλαγή στο σύστημα μουσικής εκπαίδευσης.
Η «πάλη» της κλασικής με τη σύγχρονη μουσική – Γιατί οι σπουδαστές απωθούνται από την κλασική μουσική και έλκονται από την μοντέρνα;
Η συγχώνευση των διαφόρων μουσικών ιδιωμάτων όπως αναφέραμε πιο πάνω, δεν μπορεί να αφήσει αμέτοχη τη μουσική εκπαίδευση. Το παραδοσιακό σύστημα εκπαίδευσης μέσω της κλασικής μουσικής δεν μπορεί από μόνο του να ικανοποιήσει πλέον τις ανάγκες του σύγχρονου μουσικού. Πως το κλασικό σύστημα εκπαίδευσης να ικανοποιήσει τον ντράμερ ή τον ηλεκτρικό κιθαρίστα; Ευτυχώς, η διεύρυνση των μουσικών συνόρων τα τελευταία χρόνια, βοήθησε ώστε η «διαμάχη» της κλασικής με την μοντέρνα μουσική να μειωθεί αισθητά, αφού καμία βάση δεν υπάρχει που να την δικαιολογεί, πέρα από τον δογματισμό και τις προκαταλήψεις που έτρεφαν ορισμένοι εκπαιδευτικοί τις προηγούμενες δεκαετίες. Αξίζει να σημειώσουμε εδώ ότι το ιδίωμα της τζαζ έχει κλείσει περίπου 100 χρόνια από τον καιρό που πρωτοεμφανίστηκε, αυτό δεν την τοποθετεί κατά κάποιο τρόπο στο χώρο της κλασικής μουσικής;
Τις περισσότερες φορές η αυταρχικότητα και η σοβαροφάνεια που κάλυπτε μέχρι πρόσφατα τη συμβατική μουσική εκπάιδευση, ήταν και οι αιτίες, ώστε, οι νέοι σπουδαστές να απωθούνται και να απομακρύνονται από την κλασική μουσική, από την οποία θα μπορούσαν να αντλήσουν γνώση και αισθητική, ανεξάρτητα από το μουσικό ιδίωμα που θα υπηρετούσαν στο μέλλον, αν ακολουθούσαν το μουσικό επάγγελμα. Η σύγχρονη μουσική με την αυτοσχεδιαστική διάθεση που την χαρακτηρίζει και την ελευθερία στην έκφραση, φυσιολογικά έλκει σε μεγαλύτερο βαθμό τους νέους. Δεν πρέπει να ξεχνούμε ότι η μουσική είναι ένα είδος έκφρασης και απόλαυσης και έτσι πρέπει να αντιμετωπίζεται. Οι αυταρχικές στρατηγικές στην εκπαίδευση και η νευρωτική αναζήτηση του «τέλειου» στην ερμηνεία, δεν δημιουργεί καλλιτέχνες αλλά μηχανοποιημένους και ανίκανους για αληθινή έκφραση εκτελεστές.
Τα δικαιώματα των σπουδαστών στη μουσική έκφραση – Ο ρόλος και οι ευθύνες του δασκάλου
Οι σπουδαστές έρχονται να μάθουν μουσική γιατί υποκινούνται
αρχικά από την ανάγκη τους για έκφραση. Οι μουσικολογικές
έρευνες, παρουσιάζουν όλο και περισσότερο τη μουσική ως μια
γλώσσα, ένα μέσο επικοινωνίας, έκφρασης ιδεών και
συναισθημάτων, με τη μόνη διαφορά από τις υπόλοιπες γλώσσες ότι είναι εξωλεκτική. Παρα ταύτα όμως, φέρει όλα τα δομικά στοιχεία που διέπουν τις άλλες γλώσσες:
Φθόγγοι= Γράμματα
Ρυθμικά φθογγικά σχήματα/ μοτίβα= Λέξεις
Μουσικές φράσεις και προτάσεις=Λεκτικές φράσεις και προτάσεις
Τονισμοί και Πτώσεις= Σημεία στίξης, φραστικές καταλήξεις
Δυναμικές, ύφος, άρθρωση= Ένταση της φωνής, ύφος, άρθρωση
Βλέπουμε ότι η μουσική είναι αναπόσπαστο μέρος μιας εσωτερικής έκφρασης ισότιμης με τη λεκτική γλώσσα. Μπορούμε να αποδόσουμε τη Μουσική ως την εξωτερίκευση ιδεών και συναισθημάτων μέσω μιας σταθερής παλμικής κίνησης, που διασπάται σε διαφορετικά και όμοια ρυθμικά σχήματα εναλασσομένων ηχητικών υψών και χρωμάτων.
Με τη μεθοδολογία της συμβατικής μουσικής εκπαίδευσης προσφέρουμε γνώση και δεξιότητες στο σπουδαστή αλλά δυστυχώς μέσω ενός ιδιώματος μουσικής που ο ίδιος δεν το ακούει, δεν το καταλαβαίνει και δεν τον εκφράζει. Τίθεται το εξής ερώτημα τώρα.. Μέσα σε αυτό το περιβάλλον όπου δεν διεγείρεται η φαντασία του μαθητή και δεν του δημιουργείται η ανάγκη για να εκφραστεί, πως θα προετοιμάσουμε ένα μελλοντικό καλλιτέχνη; Ή πιο γενικά, πως η μουσική του παιδεία θα χρησιμεύσει στη γενικότερη του εκφραστική ικανότητα ως άνθρωπος;
Είναι γεγονός ότι μέσα από τα μουσικά ιδρύματα και τις σχολές, δεν βγάζουμε πραγματικούς καλλιτέχνες. Δεν είναι ανάγκη να γίνουν επαγγελματίες καλλιτέχνες αλλά να είναι πρώτα απ΄ όλα καλλιτέχνες στη ζωή. Αυτό που καθορίζει έναν καλλιτέχνη δεν είναι οι γνώσεις και οι δεξιότητες αλλά το πνεύμα και η ικανότητα του για ελεύθερη έκφραση. Αυτά τα δύο στοιχεία πόσο πολύ τα διδάσκουμε και τα καλλιεργούμε ως παιδαγωγοί; Αναρωτηθήκαμε ποτέ τη δύναμη που μπορεί να έχει η μουσική στην καλλιέργεια του ανθρώπου; Μήπως οι αρχαίοι έλληνες και άλλοι λαοί της αρχαιότητας, ήξεραν κάτι που εμείς δεν γνωρίζουμε, γι’ αυτό και έντασσαν τη Μουσική μέσα στα κύρια μαθήματα του σχολείου, μεταξύ των μαθημάτων της Γλώσσας, των Μαθηματικών και της Φυσικής Αγωγής;
Οι σπουδαστές έχουν δικαίωμα στην ελεύθερη έκφραση μέσω της μουσικής γι’ αυτό και το Σύστημα της Μουσικής Εκπαίδευσης πρέπει να προσαρμοστεί στις ανάγκες των σπουδαστών και όχι το αντίθετο. Έχουμε χρέος σαν παιδαγωγοί να προβληματιστούμε και να στοχαστούμε πάνω σε αυτό και να αναλάβουμε τις ευθύνες μας, χωρίς να κρυβόμαστε πίσω από ένα εξασθενημένο και οπισθοδρομικό σύστημα εκπαίδευσης.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΕΧΛΙΒΑΝΗΣ 