Αυτοσχεδιασμός
ΜΟΥΣΙΚΗ ΕΝΔΥΝΑΜΩΣΗ ΜΕΣΑ ΚΑΙ ΠΕΡΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΝΟΤΕΣ
Η μουσική μου εκπαιδευτική πρόταση για το καλοκαίρι. Βασισμένο στις αρχές της αυτοκατευθυνόμενης/φυσικής μάθησης.
Διαθέσιμο ατομικά, ομαδικά καθώς και από skype! Με πολλές και απρόβλεπτες εκπαιδευτικές προκλήσεις!
Δουλεύουμε μουσικές δεξιότητες παράλληλα ενδυνάμωση του εαυτού μας. Αναπτύσσουμε την δημιουργικότητα, τη φαντασία αλλά και την παραγωγικότητά μας.
Μια ευκαιρία να εμπλουτίσετε το δημιουργικό σας δυναμικό, να δουλέψετε αποτελεσματικά με ουσιαστικούς στόχους και να αποκτήσετε καινούρια εφόδια για την νέα σεζόν!
ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΑΚΡΙΒΩΣ ΤΟ ΜΟΝΤΕΡΝΟ ΠΙΑΝΟ
![stage-pianos2[1]](https://christospechlivanis.files.wordpress.com/2018/07/stage-pianos21.jpg?w=705)
Επειδή τελευταία ακούω και βλέπω διάφορα περί Μοντέρνου Πιάνου θεωρώ ωφέλιμο να ξεκαθαριστούν ορισμένα πράγματα για να καταλάβουν και οι γονείς και οι ενδιαφερόμενοι σπουδαστές αλλά και οι δάσκαλοι που θέλουν να διδάξουν το συγκεκριμένο αντικείμενο, τι είναι πραγματικά το Μοντέρνο Πιάνο.
Μοντέρνο ή Συγχρονο πιάνο, καταρχήν, δεν σημαίνει παίρνουμε παρτιτούρες με σύγχρονα κομμάτια και τραγούδια και βάζουμε τους μαθητές να τα παίζουν νότα προς νότα. Αυτό δεν διαφέρει από το κλασικό πιάνο. Μπορεί να δίνει την εντύπωση του μοντέρνου αλλά ΔΕΝ είναι. Αυτό μπορεί να γίνει ως μια εναλλακτική περίπτωση για ρεπερτόριο, χαλάρωση μετά από εξεταστική περίοδο ή όποτε κρίνει ο δάσκαλος ότι ο μαθητής χρειάζεται κάτι τέτοιο.
Ένα πραγματικό πρόγραμμα Μοντέρνου Πιάνου περιέχει τα πιο κάτω βασικά μέρη, τα οποία ο μαθητής καλείται να εκτελεί πρακτικά, χωρίς αναλυτική παρτιτούρα:
• Γνώση και εκτέλεση συγχορδιών (τουλάχιστον μέχρι τετράφωνες) με σύμβολα όπως C, G, Am, Dmaj7, Bb7 κλπ, σε όλες τις αναστροφές.
• Στήσιμο συγχορδιών (voicing) στα δύο χέρια και καλός χειρισμός του μπάσου στο αριστερό χέρι.
• Κίνηση των φωνών από τη μια συγχορδία στην άλλη (Voice-leading).
• Άριστη γνώση των τονικοτήτων και των συγχορδιών που περιέχονται σε αυτές.
• Εκτέλεση κλιμάκων πέρα από τις μέιζονες-ελάσσονες. Π.χ πεντατονικές, blue scales, modes.
• Εκτέλεση στυλιστικών ρυθμικών σχημάτων με μπάσο και συγχορδία και εφαρμογές σε αντίστοιχα τραγούδια ως συνοδεία ( ρεπερτόριο από rocκ, funk, blues, latin, soul, αλλά και ελληνικούς και παραδοσιακούς ρυθμούς)
• Ικανότητα εκτέλεσης ρυθμικού οδηγού με σύμβολα συγχορδιών
• Ακουστική αναγνώριση βασικών συγχορδιακών σειρών
• Ανάπτυξη δεξιοτήτων μεταγραφής μουσικού κομματιού με το αυτί.
• Μελωδικός αυτοσχεδιασμός σε απλές φόρμες και συγχορδιακές σειρές όπως 12-μετρο blues , turnarounds (I-VI-IV-V)
• Δεξιότητες σύνθεσης και εναρμόνισης.
• Ανάπτυξη ενορχηστρωτικής αντίληψης – ο ρόλος του κάθε οργάνου σε μια μπάντα (ντραμς, μπάσο, κιθάρα, πιάνο/synth)
Τα πιο πάνω θεωρώ ότι πρέπει να περιέχονται σε κάθε σοβαρό πρόγραμμα Μοντέρνου Πιάνου μαζί με την τεχνική που μπορεί να είναι ένα βασικό πρόγραμμα κλασικού πιάνου εμπλουτισμένο με σπουδές και ασκήσεις από τον χώρο της τζαζ, όπως αυτές των Oscar Peterson, Chick Corea αλλά και διασκευές ελληνικού ρεπερτορίου όπως την εξαίρετική δουλειά του Τάκη Φαραζή πάνω σε τραγούδια του Μάνου Χατζιδάκι.
Το Μοντέρνο Πιάνο σε ΚΑΜΙΑ περίπτωση δεν πρέπει να παρουσιάζεται ως κάτι πιο «χαλαρό» και «εναλλακτικό» γιατί έτσι δεν μπορεί να αποκτήσει εκπαιδευτική υπόσταση και αυτόματα υποτιμάται δημιουργώντας ασάφειες και διαστρεβλώσεις.
Επίσης πρέπει να ξεκαθαριστεί ότι το Μοντέρνο Πιάνο δεν σημαίνει πρόγραμμα Τζαζ Πιάνου. Το Τζαζ Πιάνο είναι ένα εξειδικευμένο πρόγραμμα και το Μοντέρνο Πιάνο μπορεί να αποτελέσει μια ισχυρή εισαγωγή σε αυτό.
Ελπίζω να ξεκαθαρίστηκαν λίγο τα πράγματα. Είμαι στη διάθεσή σας για οποιαδήποτε ερώτηση, διευκρίνιση ή να συζητήσουμε κάποια διαφωνία.
Όσοι από σας ενδιαφέρεστε για μαθήματα Μοντέρνου Πιάνου μαζί μου, επικοινωνήστε εδώ ή τηλεφωνικώς στο 99654164.
Καλό καλοκαίρι!
3 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΑΡΧΑΡΙΟΥΣ Ή ΔΙΣΤΑΚΤΙΚΟΥΣ ΣΤΗ ΣΥΝΘΕΣΗ ΚΑΙ ΤΟΝ ΑΥΤΟΣΧΕΔΙΑΣΜΟ
1. «Κλειδώστε» στη σκέψη σας το πρώτο μελωδικό ή ρυθμικό μοτίβο που θα σας έρθει αυθόρμητα στο μυαλό ή θα σιγοτραγουδήσετε σε οποιαδήποτε στιγμή της ημέρας. Μπορεί να είναι την στιγμή που πλένετε τα πιάτα, που πάτε βόλτα το σκύλο σας, ή αλλάζετε την πάνα του μωρού σας. Τραγουδήστε το, νιώστε το και για αρκετή ώρα να το επαναλαμβάνετε μέσα στο μυαλό σας.
Μόλις σας κατέβει αυθόρμητα και αβίαστα έστω και μια μικροσκοπική προσθήκη στο μοτίβο (η ανάπτυξη), εάν είναι εφικτό, παρατήστε τα όλα και καθίστε στο όργανό σας. Προσπαθήστε να παίξετε το μοτίβο που ακούγατε τόση ώρα και αφού νιώσετε ότι το βρήκατε προσθέστε τη συνέχειά του. Επαναλάβετε αρκετές φορές και ηχογραφείστε το. Ακούστε καμιά δεκαριά φορές την φράση που δημιουργήσατε και τραγουδήστε την ταυτόχρονα. Κλειδώστε όλη τη φράση τώρα στο μυαλό σας και συνεχίστε τις υποχρεώσεις την καθημερινότητάς σας, επαναλαμβάνοντας την στο εσωτερικό σας αυτί, νιώθοντάς την κάπως σαν «ερώτηση».
Σε λίγη ώρα θα αισθανθείτε την ανάγκη να δημιουργήσετε την «απάντηση». Εκεί θα γεννηθεί μια δεύτερη φράση που θα συμπληρώνει την πρώτη και θα δημιουργεί μία ολοκληρωμένη μουσική πρόταση. Επαναλάβετε την διαδικασία με βάση αυτό που δημιουργήσετε για ακόμη 3 φορές, ώστε να δημιουργηθούν συνολικά 4 φράσεις, και θα έχετε φτιάξει την πρώτη σας μικρή αλλά ολοκληρωμένη σύνθεση!
____________________________
2. Διαλέξτε την αγαπημένη σας κλίμακα. Παίξτε την, ακολουθώντας ένα σταθερό ρυθμικό μοτίβο που θα επινοήσετε. Το μοτίβο θα πρέπει να ομαδοποιήσει τις νότες της κλίμακας ανά 2, 3, 4 κ.ο.κ Μόλις αισθανθείτε ότι «έχετε» το μοτίβο, απομονώστε το παίζοντας μόνο την πρώτη ομάδα, π.χ ντο-ρε-μι. Παίξτε αυτό το μοτίβο πάρα πολλές φορές. Στη συνέχεια προσθέστε την δεύτερη ομάδα μι-φα-σολ σε αντίστροφη σειρά αυτή τη φορά, δηλαδή σολ-φα-μι. Τώρα λοιπόν έχετε ντο-ρε-μι, σολ-φα-μι. Συνεχίστε να εκτελείτε τα δύο μοτίβα αρκετές φορές νιώθοντάς τα τώρα σαν μελωδία παρά σαν κομμάτια της κλίμακας. Χωρίς να διακόψετε την εκτέλεση, κλείστε τα μάτια και αφήστε την μουσική σας αίσθηση να επινοήσει μια συνέχεια σε αυτό που παίζετε. Μην βιαστείτε. Αφήστε τα δάκτυλά σας να συνεχίσουν την μελωδία αυθόρμητα με οποιαδήποτε ομάδα 3 φθόγγων της κλίμακας. Προσοχή όμως! Όχι μηχανικά. Ό,τι σας βγει θα πρέπει πρώτα να το έχετε ακούσει στο εσωτερικό σας αυτί!
Μόλις ολοκληρώσετε και είστε ικανοποιημένοι με την μελωδία που φτιάξατε, ηχογραφείστε την, φτιάξτε ένα καφέ και καθήστε να ακούσετε και να απολαύσετε –γιατί όχι – το αποτέλεσμα! Μπορεί να μην είναι αριστούργημα, αλλά είναι δικό σας. Δεν είναι πια η κλίμακα αλλά μια μελωδία! Αναπτύξτε την αν επιθυμείτε! Αν είστε πιανίστες μπορείτε να προσθέσετε στο αριστερό χέρι συγχορδίες της κλίμακας- τονικότητας που βρίσκεστε. Αν όχι, καλέστε ένα φίλο/γνωστό σας πιανίστα ή κιθαρίστα να σας συνοδεύσει. Μην ξεχνάτε να απολαμβάνετε την κάθε στιγμή!
_______________________
3. Συνειδητά για τρεις μέρες μην πάρετε στα χέρια σας το μουσικό σας όργανο. Μην παίξετε ούτε μια νότα για τρεις ολόκληρες ημέρες! Αντίθετα, ακούστε πάρα πολλή μουσική κατά τις δύο πρώτες ημέρες, ενώ την τρίτη ημέρα αν είναι δυνατόν μην ακούσετε καμία μουσική. Κάντε βόλτες στο δάσος, στο πάρκο, στην ύπαιθρο ακόμη και στο κέντρο της πόλης. Προσπαθήστε να κρατήσετε μια στοχαστική διάθεση ( καλύτερα η 3η μέρα να είναι Σάββατο ή Κυριακή) διαβάστε ποίηση αν σας αρέσει, ξεφυλλίστε αγαπημένα βιβλία, παίξτε με το κατοικίδιό σας. Αν είστε γονείς περάστε ποιοτικό χρόνο με τα παιδιά και τον/την σύζυγό σας, δείτε μια ωραία ταινία, διασκεδάστε. Προσπαθήστε να είστε δεκτικοί, ανοιχτοί, εκφραστικοί και σε άμεση επαφή με ό,τι συμβαίνει γύρω σας. Οξύνετε τις αισθήσεις και την αντίληψή σας, παρατηρήστε πράγματα που άλλοτε δεν τα προσέχετε, επιδιώξτε η αναπνοή σας να είναι βαθύτερη και πιο αργή. Γενικά μειώστε τους ρυθμούς που συνήθως έχετε μέσα στην καθημερινότητα, χαρείτε, ζήστε, απολαύστε! Επίσης μην ξεχάσετε να κοιμηθείτε νωρίς το βράδυ!
Την επόμενη μέρα ξυπνήστε όσο πιο νωρίς μπορείτε. Αφού ετοιμαστείτε και πάρετε το πρόγευμά σας διαλογιστείτε για 5-10 λεπτά, αισθανόμενοι την ανάγκη σας να παίξετε μουσική. Δείτε τον εαυτό σας να παίζει το μουσικό σας όργανο, ακούστε μελωδίες να βγαίνουν από τα χέρια σας. Με την πρώτη ευκαιρία, αφού περάσει κανένα δίωρο από τον διαλογισμό σας, θέστε σε λειτουργία το voice recorder ή την video camera σας, πάρτε το όργανό σας και ΧΩΡΙΣ να σκεφτείτε οτιδήποτε αρχίστε να παίζετε «ασυναρτησίες». Αφεθείτε στον ήχο και παίξτε χωρίς καμία κριτική διάθεση προς αυτό που ακούτε. Παίξτε ασταμάτητα για περίπου 15′. Αφού τελειώσετε, σταματήστε την ηχογράφηση, και πηγαίνετε να κάνετε κάτι εντελώς διαφορετικό. Πιείτε ένα καφέ, τηλεφωνήστε σε κάποιο φίλο σας, παίξτε με τα παιδιά ή το κατοικίδιό σας, πηγαίνετε μια βόλτα. Μετά από 2-3 ώρες ακούστε αυτό που ηχογραφήσατε πριν. Δεν θα πιστεύετε στα αυτιά σας το τι όμορφα πράγματα έχετε παίξει!
Αν τίποτα από τα πιο πάνω δεν πετύχει αγαπητοί μου φίλοι μην πανικοβληθείτε. Υπομονή. Και προπάντων μην προχωρήσετε σε κάποια ‘Plan B’ που επέλεξαν κάποιοι ανυπόμονοι και ευέξαπτοι συνάδελφοι..
![maxresdefault[1]](https://christospechlivanis.files.wordpress.com/2018/03/maxresdefault1-e1521502019342.jpg?w=470&h=323)
![3a6ec81af7d00140e1c5c126cb59bb88[1]](https://christospechlivanis.files.wordpress.com/2018/03/3a6ec81af7d00140e1c5c126cb59bb881.jpg?w=467&h=350)
ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΑΥΤΟΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ(ΜΕΡΟΣ Α’)
«The greatest sign of success for a teacher… is to be able to say, ‘The children are now working as if I did not exist.» Maria Montessori
Εδώ και μερικές μέρες σκεφτόμουν έντονα ένα σεμινάριο που είχα κάνει λίγα χρόνια πριν με τίτλο, «Η Αυτό-Εκπαίδευση του Σύγχρονου Μουσικού». Ανάτρεξα στα αρχεία μου και ξαναδιάβασα το κείμενο που είχα ετοιμάσει ως προσωπικό οδηγό για την παρουσίασή μου και ένιωσα την επιθυμία να μοιραστώ το υλικό αυτό με τους αναγνώστες του blog μου. Παρόλο που κάποια κεφάλαια υπάρχουν διάσπαρτα σε μερικά παλαιότερα άρθρα μου, εντούτοις υπάρχει πραγματικά μπόλικο υλικό που αξίζει να διαβαστεί.
Παράλληλα με την καθόλου τυχαία και έντονη μου ανάγκη να ξανά ασχοληθώ με το σεμινάριο της Αυτό-Εκπαίδευσης του Σύγχρονου Μουσικού, κατάκλυζε το μυαλό μου η ιδέα να γράψω ένα άρθρο με τίτλο,»Διδάσκοντας την Αυτοδιδασκαλία» και να μοιραστώ μέσω αυτού τη φιλοσοφία μου γύρω από τον απώτερο στόχο της διδασκαλίας μου που είναι η μείωση της εξάρτησης του μαθητή από τον δάσκαλο στο ελάχιστο και το ξύπνημα της ικανότητάς του για αυτοκατευθυνόμενη μάθηση και αυτοδιδασκαλία.
Θεώρησα λοιπόν σωστό να μοιραστώ το κείμενο της παρουσίασής του προαναφερθέντος σεμιναρίου, ως το πρώτο μέρος του άρθρου «Διδάσκοντας την Αυτοδιδασκαλία» αφού περιέχει την πρώτη φάση της έρευνάς και της εμπειρίας μου γύρω από την αυτοδιδασκαλία.
Το κείμενο είναι σε μορφή pdf και μπορείτε να το κατεβάσετε εδώ –> Η Αυτο-Εκπαίδευση του Σύγχρονου Μουσικού
Καλό διάβασμα! Θα τα πούμε σύντομα στο δεύτερο μέρος 🙂
JAZZ VOICINGS
Του Χρήστου Πεχλιβάνη
Πιανιστικά jazz voicings που μπορούν να χρησιμοποιηθούν και
στην ενορχήστρωση εγχόρδων ή πνευστών
Θα σας απασχολήσω με δύο είδη voicings – αυτά που περιέχουν τη ρίζα (root) στο μπάσο και αυτά που δεν την περιέχουν. Αυτά τα voicings μπορούν να χρησιμοποιηθούν και στην ενορχήστρωση επίσης αν κάθε ένας φθόγγος-φωνή του voicing θεωρηθεί και ένα όργανο, είτε έγχορδο είτε πνευστό. Αφού αφομοιώσετε τις τεχνικές κατασκευής τους, στη συνέχεια μπορείτε να πειραματιστείτε με ένα synth ή ένα πρόγραμμα ενορχήστρωσης στο PC.
α) Voicings with root as bass note
Για αυτές τις διατάξεις θα χρησιμοποιήσουμε την τεχνική που προτείνει ο Jimmy Amadie στο βιβλίο του “ Harmonic Foundation for Jazz & Popular Music”. O Amadie προτείνει λοιπόν ένα πολύ πρακτικό τρόπο στησίματος του voicing – δύο φωνές στο κλειδί του φα (αριστερό χέρι) και τρεις φωνές στο κλειδί του Σολ (δεξί χέρι). Θέτει ως bass voicing στο αριστερό χέρι τη ρίζα μαζί με ένα από τους φθόγγους 3(10), 5, 6, 7 και στο δεξί ένα ή δύο συγχορδιακούς φθόγγους που δεν επιλέχθηκαν στο αριστερό μαζί με μια ή δύο από τις αποδεκτές προεκτάσεις της συγχορδίας. Δηλαδή αν έχω την Cmaj7 , μπορώ να επιλέξω την ακόλουθη διάταξη:
Δεξί χέρι: E – A – D ( 3 – 6=13 – 9)
Αριστερό χέρι: C – B (1 – 7)
Μια άλλη διάταξη μπορεί επίσης να είναι:
Δ. Χ: F# – A – D (#11 – 6=13 – 9 )
Α. Χ: C – E (1 – 3 ‘or ‘=10)
Είναι σημαντικό το voicing να κτίζεται από κάτω προς τα πάνω. Επίσης να αποφεύγεται το χάσμα που ξεπερνά το διάστημα 7ης μεταξύ των φωνών (μετρώντας από κάτω προς τα πάνω) 2 – 3 και 3- 5. Για καλύτερο και πιο σύγχρονο ήχο οι φωνές μετά την ρίζα να σχηματίζουν όσο γίνεται διαστήματα τετάρτης μεταξύ τους. Αυτό κάνει τον ήχο να γίνεται πιο quartal (όπως το στυλ Corea, Jarrett κλπ). Προσοχή χρειάζεται στα dominant chords (V7) ώστε να μην παραλείπονται οι νότες που σχηματίζουν το τρίτονο δηλαδή την 3 και b7, ενώ πρέπει αν υπάρχει αλλοιωμένος συγχορδιακός φθόγγος δοσμένος πρέπει να μπαίνει οπωσδήποτε, όπως στην περίπτωση b5 ή #5.
b) Voicings without root on bass
Η τεχνική αυτή βασίζεται στο βιβλίο του Frank Mantooth, “Voicings for jazz keyboard”. Είναι πεντάφωνες και πάλι διατάξεις που βασίζονται σε quartal ήχο, δηλαδή το voicing τοποθετεί τους φθόγγους του κυρίως με βάση τα διαστήματα 4ης , ενώ στο μπάσο δεν χρησιμοποιείται η ρίζα. (εφόσον θα ακουστεί από τον μπασίστα). Η διαδικασία τώρα σε αντίθεση με την προηγούμενη τεχνική, αρχίζει από πάνω προς τα κάτω ώστε να επιτευχθεί πιο εύκολα και σίγουρα η quartal διάταξη.
– Για major chords κτίζουμε το voicing, αρχίζοντας από πάνω με την ρίζα ή την 5η και κατεβαίνουμε διαστήματα τετάρτης.
Cmaj7 :
α) E A D G C
β) B E A D G
– Για minor chords αρχίζουμε με την τρίτη:
Cm7:
G C F Bb Eb
– Για dominant chords αρχίζουμε όπως και στα major αλλά λόγω του τριτόνου σπάζουμε την τεταρτιακή μορφή βάζοντας ένα διάστημα τρίτης όταν αρχίζουμε με την τονική.
C7 :
α) E Bb D G C
β) Bb E A D G
Αρκετές φορές κάποιες διατάξεις είναι κοινές, ταιριάζουν δηλαδή σε περισσότερες από μια συγχορδίες. Π.χ αν πάρουμε τη διάταξη
E A D G C μπορεί να ταιριάξει στην Cmaj7 [3 – 6 – 9 – 5 -1] στην Αm7[5 – 1 – 11 – b7 – b3] , καθώς και στην Fmaj7 [7 – 3 – 6 – 9 – 5]. Αυτά τα voicings ο Mantooth τα ονομάζει Generic.
– Άλλα ενδιαφέροντα dominant voicings
Στα dominant chords o Mantooth προτείνει μια τεχνική που μας δίνει εκπληκτικούς τζαζ ήχους. Τοποθετεί πάντα στο αριστερό χέρι το τρίτονο της dominant ενώ στο δεξί διαλέγει και παίζει μια τρίφωνη συγχορδία που οι νότες της συμπίπτουν με προεκτάσεις και συγχορδιακούς φθόγγους της δεσπόζουσας μας. Δηλαδή αν έχω την G7 παίζω στο αριστερό το τρίτονο B-F(or F-B) και από πάνω στο δεξί την τρίφωνη Ε συγχορδία που μου δίνει τις νότες Ε – G# – B όπου για την G7 είναι οι φθόγγοι E=13, G#(Ab)=b9 και Β=chord-tone 3. Ή μπορώ πάνω από το τρίτονο να παίξω τη συγχορδία Βb όπου θα μου δώσει τις νότες Bb(A#)=#9 , D=5 , F=b7. Ή ακόμη την τρίφωνη Eb που μου δίνει τις νότες Eb=b13, G=1, Βb=#9.
Το ηχητικό αποτέλεσμα είναι πολύ ελκυστικό και πολύ jazzy!!
Καλή μελέτη!!
ΤΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΤΟΥ ΑΥΤΟΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ
Του Χρήστου Πεχλιβάνη
Αυτοσχεδιασμός!….Τι άραγε σας προκαλεί το άκουσμα της λέξης αυτής; Ενθουσιασμό, διάθεση για πειραματισμό, αυθόρμητη τάση για έκφραση ή μήπως ανασφάλεια, δισταγμό και καχυποψία;
Πολλοί, βλέποντας τον αυτοσχεδιασμό απ’ έξω σχηματίζουν συχνά παρεξηγημένες απόψεις που οφείλονται είτε σε παραπληροφόρηση, είτε σε ανεπαρκή ή ακόμα και σε καμία ενημέρωση επί του θέματος. Αποτέλεσμα αυτού είναι να υπάρχει μια προκατάληψη που όχι σπάνια οδηγεί σε μια δογματική εναντίωση απέναντι στο φαινόμενο του αυτοσχεδιασμού. Η προκατάληψη αυτή όπως θα δούμε παρακάτω είναι περισσότερο κοινωνικής παρά μουσικής προέλευσης.
Για κάποιο παράδοξο λόγο, ο αυτοσχεδιασμός ταυτίστηκε με την έννοια του «κάνω ανεξέλεγκτα ότι μου κατέβει» που στο μυαλό των περισσοτέρων θυμίζει λίγο πολύ το «χάος». Οι άνθρωποι πιστεύουν ότι όταν δοθεί στον άνθρωπο πλήρης ελευθερία, θα επικρατήσει ένα χάος. Αυτό είναι εν μέρει σωστό διότι ο άνθρωπος δεν έχει εναρμονιστεί ακόμα με τις γνήσιες ηθικές αρχές που του προσφέρει η φύση και η ζωή και δεν θα μπορούσε έτσι να αυτορυθμίσει την ελευθερία του, γι’ αυτό χρειάζεται κανόνες και όρια ώστε να νιώθει ασφαλής. Όταν οι φυσικές ηθικές αρχές ενσωματωθούν στην ανθρώπινη χαρακτηροδομή ώστε να εκφράζονται αυτοματοποιημένα χωρίς τίποτα να τις ανακόπτει, τότε θα κάνει την εμφάνιση της μια «αυτορυθμιζόμενη κοινωνία», ένα κοινωνικό σύστημα που θα εξαφανίσει κάθε φόβο για την ελευθερία, αφού η ανθρωπότητα πλέον θα είναι συντονισμένη με τη φύση και προσανατολισμένη στην αρμονική συμβίωση.
Τα πράγματα στη μουσική λειτουργούν κάπως πιο εύκολα, αν βέβαια δείξουμε προθυμία και καλή διάθεση, γιατί δεν μιλάμε για αλλαγές στο κοινωνικό σύστημα. Κάποιες αλλαγές όμως στο μουσικό σύστημα ίσως αποτελέσουν ένα λιθαράκι στη μεγάλη κοινωνική αλλαγή που περιγράψαμε πιο πάνω. Γι’ αυτό επιβάλλεται να δούμε με άλλο μάτι φαινόμενα όπως είναι ο αυτοσχεδιασμός. Αρχίζοντας με την διεύρυνση της έννοιας του αυτοσχεδιασμού ως μια «αυτορυθμιζόμενη δημιουργική έκφραση μέσω της γνώσης» βλέπουμε πως δεν υπάρχει τίποτα το κακό προς ανησυχία. Εδώ φαίνεται ξεκάθαρα πως οποιαδήποτε αναστολή προς τη χρήση του αυτοσχεδιασμού δείχνει να αντιφάσκει με την φιλοσοφία της τέχνης, αφού έννοιες όπως δημιουργικότητα και ελεύθερη έκφραση είναι τα πιο ζωτικά της στοιχεία και αποκλείουν έτσι το φόβο ενός μουσικού χάους.
Ο αυτοσχεδιασμός λοιπόν, δεν σημαίνει ‘παίζω ότι μου κατέβει’, αλλά ότι χρησιμοποιώ τις γνώσεις μου ώστε, αυτορυθμισμένα να εκφράζω μια μουσική δημιουργία. Αυτό ίσως σας δώσει την εντύπωση ότι πρόκειται για σύνθεση και δεν έχετε άδικο, πολύ σωστά διαισθανθήκατε. Ο αυτοσχεδιασμός ως μουσική δημιουργία, είναι μέρος της ευρύτερης έννοιας της σύνθεσης, μόνο που έχει διαφορετικό προορισμό. Η σύνθεση είναι προϊόν επεξεργασίας που αρχίζει με αυτοσχεδιαστική διάθεση και ανάγκη έκφρασης, που προορίζεται ώστε να αποτελέσει μέρος της μουσικής φιλολογίας. Ο αυτοσχεδιασμός, δεν έχει άλλο προορισμό εκτός αυτού της αυθόρμητης ανάγκης για έκφραση μέσω μιας σύνθεσης, όπου η σύλληψη και η ανάπτυξη της γίνεται τη στιγμή που ο εκτελεστής αυτοσχεδιάζει.
Ο αυτοσχεδιασμός μπορεί να λάβει χώρα ως ελεύθερη σύνθεση, ως αυτοσχεδιασμός σε προκαθορισμένη συγχορδιακή ακολουθία ή ακόμα και ως παραλλαγή μιας υπάρχουσας σύνθεσης. Δεν αποκλείεται επίσης, ο αυτοσχεδιασμός να καταγραφεί και αφού επεξεργαστεί αναλόγως να αποτελέσει μια ολοκληρωμένη σύνθεση. Αυτό όμως, χρειάζεται κάποια τεχνολογικά μέσα, ώστε να μπορεί να ηχογραφηθεί την ώρα που εκτελείται.
Η δυνατότητα ηχογράφησης με την εμφάνιση της δισκογραφίας, αποτέλεσαν μεγάλα πλεονεκτήματα στην ανάπτυξη του αυτοσχεδιασμού. Ο αυτοσχεδιασμός έτσι, έγινε το σημείο μιας διαστελλόμενης έλξης από τους μουσικούς του 20ου αιώνα. Η ευρεία του χρήση, τον έκανε ισάξιο των πραγματικών συνθέσεων, ώστε πολλές φορές ο ακροατής να μην μπορεί να ξεχωρίσει τα δύο. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η μεγάλη του εφαρμογή στη μουσική jazz,όπου τον έκανε αναπόσπαστο κομμάτι της και συναντά κανείς εκεί αριστουργηματικούς αυτοσχεδιασμούς που δεν στερούνται ούτε δεξιοτεχνίας, ούτε μουσικότητας. Αυξημένος βαθμός χρήσης του εμφανίζεται στη μουσική rock και pop.
Στην παραδοσιακή μουσική η συχνή απουσία μουσικής σημειογραφίας και η παρουσία αυτοδίδακτων μουσικών, προδιαθέτουν τον αυτοσχεδιασμό και αυτό είναι γεγονός στην ινδική μουσική με την εκφραστικότητα του σιτάρ, στην αραβική-ανατολίτικη μουσική με τους αμανέδες (φωνητικός αυτοσχεδιασμός) και τα ταξίμια (οργανικός αυτοσχεδιασμός).
Υπάρχουν αμέτρητες ιστορικές αναφορές για τη χρήση του αυτοσχεδιασμού από την εποχή των αρχαίων πολιτισμών και την εποχή του μεσαίωνα. Λέγεται ότι μέχρι και τον 14ον αιώνα η μουσική για εκκλησιαστικό όργανο ήταν αυτοσχεδιαζόμενη.
H εποχή Μπαρόκ επίσης, ήταν συνδεδεμένη με τον αυτοσχεδιασμό. Διάφορες πηγές φέρουν τον μεγάλο συνθέτη Γ.Σ Μπάχ ως ένα θαυμάσιο αυτοσχεδιαστή με πολλή φαντασία και επιδεξιότητα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα επίσης ήταν και η τεχνική του ενάριθμου μπάσου (basso continuo) στα πληκτροφόρα, όπου η συνεπτυγμένη σημειογραφία έκανε τον εκτελεστή να συμπληρώνει αυτοσχεδιαστικά την αρμονική συνοδεία του.
Στην κλασική περίοδο ο αυτοσχεδιασμός περιορίστηκε στις καντέντσες των κονσέρτων. Δεν λείπουν βέβαια και οι διαγωνισμοί αυτοσχεδιασμού, όπως αυτός του Μπετόβεν με τον αββά Βέγλερ το 1803 και την δήλωση του Μπετόβεν: «Αυτοσχεδιάζει κανείς όταν δεν δίνει προσοχή σ΄αυτό που παίζει» χωρίς αναστολές δηλαδή. «Ακόμη είναι αυτή η καλύτερη και αγνότερη τέχνη να αυτοσχεδιάζεις μπροστά στο κοινό.»
Στο ρομαντισμό έχουμε περισσότερο την έκφραση μέσω του κειμένου, αλλά παρουσιάζονται συχνά και εξάρσεις αυτοσχεδιασμού και φόρμες που στηρίζονται στην αυτοσχεδιαστική διάθεση (εμπρομπτύ).
Επανερχόμαστε στον 20ο αιώνα, όπου παρόλη την ευρεία χρήση του αυτοσχεδιασμού στις σύγχρονες τάσεις, εντούτοις το είδος της έκφρασης αυτής απουσιάζει από την κλασική μουσική. Η έκφραση εδώ περιορίζεται στο γραπτό κείμενο και η πρωτοτυπία του εκτελεστή στηρίζεται μόνο στην προσωπική ερμηνεία, με υπερβολική έμφαση στη δεξιοτεχνία και μικροσκοπικές ελευθερίες που αφορούν το τέμπο, τις τρίλλιες, τις δυναμικές και την φραστική. Ο εκτελεστής μένει έτσι εγκλωβισμένος στο δοσμένο κείμενο, που ακόμα και στις καντέντσες των κονσέρτων δεν αφήνεται στη δική του αυτοσχεδιαστική δημιουργική διάθεση, αλλά εκτελεί την προτεινόμενη από τον συνθέτη καντέντσα.
Αυτή η νοοτροπία, διότι πρόκειται για διαιωνιζόμενη νοοτροπία, έκανε την κλασική μουσική να φαίνεται ως ένα σύστημα που συντηρεί την συγκράτηση, τη στατικότητα και μια υποθάλπουσα σοβαροφάνεια. Όλα αυτά προκάλεσαν την έλλειψη ενδιαφέροντος από το μέσο ακροατή για την κλασική μουσική και το πιο σοβαρό, έκαναν τον νεαρό σπουδαστή να την αποφεύγει ή να έλκεται από αυτήν, με μόνο στόχο την στεγνή δεξιοτεχνία συνοδευόμενη από μια προσποιητή έκφραση, που εκμεταλλεύεται τα μεγάλα αριστουργήματα για να κρύψει την ανικανότητα γνήσιας έκφρασης και κατανόησης των τρίσβαθων της μουσικής.
Η αδυναμία χρήσης του αυτοσχεδιασμού στην κλασική εκπαίδευση με μεθοδολογικά μέσα, καθώς επίσης και η αδυναμία πρόκλησης του ενδιαφέροντος για τον αυτοσχεδιασμό από τους παιδαγωγούς, στερούν από τους σπουδαστές μεγάλο μέρος από την εσωτερική έκφραση και την βαθύτερη κατανόηση της μουσικής και της τέχνης γενικότερα. Επικαλούμενοι εδώ την συσχέτιση της ψυχολογίας, μπορούμε να πούμε ότι η στέρηση και η καταπίεση των πρωταρχικών εκφραστικών μουσικών ορμών του σπουδαστή, όπως ο πειραματισμός, η έρευνα και ο αυθορμητισμός , προκαλεί την εμφάνιση δευτερογενών υποκατάστατων μορφών έκφρασης όπως αυτές που αναφέραμε πιο πάνω (επιδειξιομανία,ψεύτικη έκφραση κτλ). Αυτό θα πρέπει να προβληματίσει τον παιδαγωγό ώστε να μην βλέπει μόνο την επιτυχία των σπουδαστών σε διαγωνισμούς και εξετάσεις ως τον υπέρτατο στόχο της μουσικής.
Σκοπός της μουσικής εκπαίδευσης μέσα από την ανεμπόδιστη έκφραση, πρέπει να είναι η ανάπτυξη της προσωπικότητας του μαθητή και η ενσωμάτωση σ΄αυτήν στοιχείων όπως η δημιουργικότητα, η ειλικρίνεια στα συναισθήματα και η ασταμάτητη δίψα για γνώση, τα οποία όχι μόνο θα βοηθήσουν το μαθητή στη μουσική του εξέλιξη αλλά θα τον ανυψώσουν και ως άνθρωπο.
Φαίνεται ξεκάθαρα η ανάγκη ανεύρεσης ενός λειτουργικού συστήματος εκπαίδευσης, όπου ο σπουδαστής θα χαίρεται την μουσική ως ενιαίο σύνολο συμπεριλαμβανομένου και του αυτοσχεδιασμού. Ο μαθητής δεν θα είναι αντιμέτωπος έτσι με τα χάσματα που προκάλεσε ο κατακερματισμός της μουσικής σε ένα σωρό είδη, όπου το ένα προσπαθεί να επιβληθεί στο άλλο. Αυτή η «νευρωτική» κατάσταση πρέπει κάποτε να εκλείψει. Μεγάλη έμφαση πρέπει να δοθεί επίσης στην χρήση του αυτοσχεδιασμού από τα πρώτα κιόλας στάδια της εκπαίδευσης. ΄Ερευνες που έγιναν από προοδευτικούς παιδαγωγούς, έδειξαν ότι η εφαρμογή του αυτοσχεδιασμού στα μικρά παιδιά, τα έφερνε πιο κοντά στη μουσική έκφραση απ΄ ότι το άκαμπτο πατροπαράδοτο και σε πολλά σημεία αυταρχικό εκπαιδευτικό σύστημα.
Βλέπουμε λοιπόν, ότι ο αυτοσχεδιασμός φέρει ένα δημιουργικό μήνυμα και υπόσχεται πολλά εάν και εφόσον εφαρμοστεί σωστά. Απαιτεί όμως βαθιά μελέτη, αφοσίωση και ικανότητες που ξεπερνούν την ερμηνεία και την εκτέλεση. Ικανότητες που αφορούν την ίδια την ζωή, στοιχεία που πρέπει να αντλήσουμε από τον βιολογικό πυρήνα του ανθρώπου. ΄Ισως η συνάντηση με το φαινόμενο του αυτοσχεδιασμού, μας ξυπνήσει ακόμα κάτι από τον άνθρωπο που κρύβουμε μέσα μας!!
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ/ΠΗΓΕΣ
Αυτοσχεδιασμός – Wolfgang Stumme Eκδόσεις Νάσος
Η απόλαυση της μουσικής – Joseph Machlis μετ.Δημ.Πυργιώτη Εκδ.Fagottο
Τα παιδιά του μέλλοντος – Βίλχελμ Ράϊχ Εκδόσεις Αποσπερίτης
Σάμμερχιλ, το ελεύθερο σχολείο – Α.Σ Νήλ Εκδόσεις Καστανιώτη
Σημ. Το πιο πάνω άρθρο δημοσιεύτηκε το Σεπτέμβριο του 2006, στο τεύχος 162 του ελληνικού μηνιαίου περιοδικού “ Τζαζ&Jazz ”
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΕΧΛΙΒΑΝΗΣ 