ΜΟΥΣΙΚΗ ΕΝΔΥΝΑΜΩΣΗ ΜΕΣΑ ΚΑΙ ΠΕΡΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΝΟΤΕΣ

Posted on 16 Ιουνίου, 2019

Η μουσική μου εκπαιδευτική πρόταση για το καλοκαίρι. Βασισμένο στις αρχές της αυτοκατευθυνόμενης/φυσικής μάθησης.

Διαθέσιμο ατομικά, ομαδικά καθώς και από skype! Με πολλές και απρόβλεπτες εκπαιδευτικές προκλήσεις!

Δουλεύουμε μουσικές δεξιότητες παράλληλα ενδυνάμωση του εαυτού μας. Αναπτύσσουμε την δημιουργικότητα, τη φαντασία αλλά και την παραγωγικότητά μας.

Μια ευκαιρία να εμπλουτίσετε το δημιουργικό σας δυναμικό, να δουλέψετε αποτελεσματικά με ουσιαστικούς στόχους και να αποκτήσετε καινούρια εφόδια για την νέα σεζόν!

3 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΑΡΧΑΡΙΟΥΣ Ή ΔΙΣΤΑΚΤΙΚΟΥΣ ΣΤΗ ΣΥΝΘΕΣΗ ΚΑΙ ΤΟΝ ΑΥΤΟΣΧΕΔΙΑΣΜΟ

Posted on 19 Μαρτίου, 2018 Updated on 20 Μαρτίου, 2018

1.  «Κλειδώστε» στη σκέψη σας το πρώτο μελωδικό ή ρυθμικό μοτίβο που θα σας έρθει αυθόρμητα στο μυαλό ή θα σιγοτραγουδήσετε σε οποιαδήποτε στιγμή της ημέρας. Μπορεί να είναι την στιγμή που πλένετε τα πιάτα, που πάτε βόλτα το σκύλο σας, ή αλλάζετε την πάνα του μωρού σας. Τραγουδήστε το, νιώστε το και για αρκετή ώρα να το επαναλαμβάνετε μέσα στο μυαλό σας.

Μόλις σας κατέβει αυθόρμητα και αβίαστα έστω και μια μικροσκοπική προσθήκη στο μοτίβο (η ανάπτυξη), εάν είναι εφικτό, παρατήστε τα όλα και καθίστε στο όργανό σας. Προσπαθήστε να παίξετε το μοτίβο που ακούγατε τόση ώρα και αφού νιώσετε ότι το βρήκατε προσθέστε τη συνέχειά του. Επαναλάβετε αρκετές φορές και ηχογραφείστε το. Ακούστε καμιά δεκαριά φορές την φράση που δημιουργήσατε και τραγουδήστε την ταυτόχρονα. Κλειδώστε όλη τη φράση τώρα στο μυαλό σας και συνεχίστε τις υποχρεώσεις την καθημερινότητάς σας, επαναλαμβάνοντας την στο εσωτερικό σας αυτί, νιώθοντάς την κάπως σαν «ερώτηση».

Σε λίγη ώρα θα αισθανθείτε την ανάγκη να δημιουργήσετε την «απάντηση». Εκεί θα γεννηθεί μια δεύτερη φράση που θα συμπληρώνει την πρώτη και θα δημιουργεί μία ολοκληρωμένη μουσική πρόταση. Επαναλάβετε την διαδικασία με βάση αυτό που δημιουργήσετε για ακόμη 3 φορές, ώστε να δημιουργηθούν συνολικά 4 φράσεις, και θα έχετε φτιάξει την πρώτη σας μικρή αλλά ολοκληρωμένη σύνθεση!

                                          ____________________________

2.  Διαλέξτε την αγαπημένη σας κλίμακα. Παίξτε την, ακολουθώντας ένα σταθερό ρυθμικό μοτίβο που θα επινοήσετε. Το μοτίβο θα πρέπει να ομαδοποιήσει τις νότες της κλίμακας ανά 2, 3, 4 κ.ο.κ Μόλις αισθανθείτε ότι «έχετε» το μοτίβο, απομονώστε το παίζοντας μόνο την πρώτη ομάδα, π.χ ντο-ρε-μι. Παίξτε αυτό το μοτίβο πάρα πολλές φορές. Στη συνέχεια προσθέστε την δεύτερη ομάδα μι-φα-σολ σε αντίστροφη σειρά αυτή τη φορά, δηλαδή σολ-φα-μι. Τώρα λοιπόν έχετε ντο-ρε-μι, σολ-φα-μι. Συνεχίστε να εκτελείτε τα δύο μοτίβα αρκετές φορές νιώθοντάς τα τώρα σαν μελωδία παρά σαν κομμάτια της κλίμακας. Χωρίς να διακόψετε την εκτέλεση, κλείστε τα μάτια και αφήστε την μουσική σας αίσθηση να επινοήσει μια συνέχεια σε αυτό που παίζετε. Μην βιαστείτε. Αφήστε τα δάκτυλά σας να συνεχίσουν την μελωδία αυθόρμητα με οποιαδήποτε ομάδα 3 φθόγγων της κλίμακας. Προσοχή όμως! Όχι μηχανικά. Ό,τι σας βγει θα πρέπει πρώτα να το έχετε ακούσει στο εσωτερικό σας αυτί!

Μόλις ολοκληρώσετε και είστε ικανοποιημένοι με την μελωδία που φτιάξατε, ηχογραφείστε την, φτιάξτε ένα καφέ και καθήστε να ακούσετε και να απολαύσετε –γιατί όχι – το αποτέλεσμα! Μπορεί να μην είναι αριστούργημα, αλλά είναι δικό σας. Δεν είναι πια η κλίμακα αλλά μια μελωδία! Αναπτύξτε την αν επιθυμείτε! Αν είστε πιανίστες μπορείτε να προσθέσετε στο αριστερό χέρι συγχορδίες της κλίμακας- τονικότητας που βρίσκεστε. Αν όχι, καλέστε ένα φίλο/γνωστό σας πιανίστα ή κιθαρίστα να σας συνοδεύσει. Μην ξεχνάτε να απολαμβάνετε την κάθε στιγμή!

                                                   _______________________

3.  Συνειδητά για τρεις μέρες μην πάρετε στα χέρια σας το μουσικό σας όργανο. Μην παίξετε ούτε μια νότα για τρεις ολόκληρες ημέρες! Αντίθετα, ακούστε πάρα πολλή μουσική κατά τις δύο πρώτες ημέρες, ενώ την τρίτη ημέρα αν είναι δυνατόν μην ακούσετε καμία μουσική. Κάντε βόλτες στο δάσος, στο πάρκο, στην ύπαιθρο ακόμη και στο κέντρο της πόλης. Προσπαθήστε να κρατήσετε μια στοχαστική διάθεση ( καλύτερα η 3η μέρα να είναι Σάββατο ή Κυριακή) διαβάστε ποίηση αν σας αρέσει, ξεφυλλίστε αγαπημένα βιβλία, παίξτε με το κατοικίδιό σας. Αν είστε γονείς περάστε ποιοτικό χρόνο με τα παιδιά και τον/την σύζυγό σας, δείτε μια ωραία ταινία, διασκεδάστε. Προσπαθήστε να είστε δεκτικοί, ανοιχτοί, εκφραστικοί και σε άμεση επαφή με ό,τι συμβαίνει γύρω σας. Οξύνετε τις αισθήσεις και την αντίληψή σας, παρατηρήστε πράγματα που άλλοτε δεν τα προσέχετε, επιδιώξτε η αναπνοή σας να είναι βαθύτερη και πιο αργή. Γενικά μειώστε τους ρυθμούς που συνήθως έχετε μέσα στην καθημερινότητα, χαρείτε, ζήστε, απολαύστε! Επίσης μην ξεχάσετε να κοιμηθείτε νωρίς το βράδυ!

Την επόμενη μέρα ξυπνήστε όσο πιο νωρίς μπορείτε. Αφού ετοιμαστείτε και πάρετε το πρόγευμά σας διαλογιστείτε για 5-10 λεπτά, αισθανόμενοι την ανάγκη σας να παίξετε μουσική. Δείτε τον εαυτό σας να παίζει το μουσικό σας όργανο, ακούστε μελωδίες να βγαίνουν από τα χέρια σας. Με την πρώτη ευκαιρία, αφού περάσει κανένα δίωρο από τον διαλογισμό σας, θέστε σε λειτουργία το voice recorder ή την video camera σας, πάρτε το όργανό σας και ΧΩΡΙΣ να σκεφτείτε οτιδήποτε αρχίστε να παίζετε «ασυναρτησίες». Αφεθείτε στον ήχο και παίξτε χωρίς καμία κριτική διάθεση προς αυτό που ακούτε. Παίξτε ασταμάτητα για περίπου 15′. Αφού τελειώσετε, σταματήστε την ηχογράφηση, και πηγαίνετε να κάνετε κάτι εντελώς διαφορετικό. Πιείτε ένα καφέ, τηλεφωνήστε σε κάποιο φίλο σας, παίξτε με τα παιδιά ή το κατοικίδιό σας, πηγαίνετε μια βόλτα. Μετά από 2-3 ώρες ακούστε αυτό που ηχογραφήσατε πριν. Δεν θα πιστεύετε στα αυτιά σας το τι όμορφα πράγματα έχετε παίξει!

Αν τίποτα από τα πιο πάνω δεν πετύχει αγαπητοί μου φίλοι μην πανικοβληθείτε.  Υπομονή. Και προπάντων μην προχωρήσετε σε κάποια ‘Plan B’ που επέλεξαν κάποιοι ανυπόμονοι και ευέξαπτοι συνάδελφοι..

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΕΝΟΡΧΗΣΤΡΩΤΙΚΗΣ – ΣΥΝΘΕΤΙΚΗΣ ΑΝΤΙΛΗΨΗΣ

Posted on 12 Ιουλίου, 2017 Updated on 12 Ιουλίου, 2017

Από τον Χρήστο Πεχλιβάνη

Η διαδικασία της σύνθεσης και της ενορχήστρωσης σχεδόν πάντα κάνει τις δύο αυτές έννοιες να είναι αλληλένδετες, αφού όταν ενορχηστρώνεις παράλληλα συνθέτεις (δευτερεύουσες μελωδικές γραμμές, ρυθμικά σχήματα, επανεναρμονίσεις κλπ) ενώ όταν συνθέτεις, ασυναίσθητα σκέφτεσαι ταυτόχρονα και την ενορχήστρωση του κομματιού που συνθέτεις (τα όργανα, τα μέρη της φόρμας κλπ) Αυτό κάνει τους δύο αυτούς τομείς της μουσικής να είναι αδιαχώριστοι. Να διευκρινίσω ότι η έννοια της σύνθεσης είναι πιο διευρυμένη σε σχέση με την απλή σύνθεση τραγουδιού, δηλαδή τη μελοποίηση στίχων, αφού η σύνθεση περιλαμβάνει και την ενορχήστρωση. Γι’ αυτό, διαχωρίζουμε την έννοια του συνθέτη από αυτήν του τραγουδοποιού. Τα πιο κάτω στοιχεία πρέπει να λαμβάνονται σοβαρά υπόψη από κάποιον συνθέτη-ενορχηστρωτή, αλλά κατ’ επέκταση και από κάθε performer.

α) Ύφος (Style)

Το ύφος είναι ένα πολύ σημαντικό στοιχείο τόσο στην ενορχήστρωση όσο και στη σύνθεση, αλλά παράλληλα και στο performing. Πρέπει να γνωρίζουμε καλά το είδος της μουσικής που συνθέτουμε, ενορχηστρώνουμε ή παίζουμε. Κάθε style έχει τα δικά του χαρακτηριστικά στοιχεία, στο ρυθμό, στην αρμονία, στην άρθρωση, στον ήχο, στα όργανα που τοποθετούνται στην ενορχήστρωση, τη θεματολογία των στίχων κλπ.. Αυτά τα στοιχεία πρέπει να τα γνωρίζουμε άριστα και αυτό αποκτάται με τον καιρό από τα ακούσματα και την επαφή που έχουμε με το συγκεκριμένο αυτό είδος. Αν δεν τηρήσουμε αυτά τα χαρακτηριστικά στοιχεία, το ύφος δεν θα αποδοθεί σωστά και οι ακροατές του είδους αυτού δεν θα ικανοποιηθούν. Για παράδειγμα αν πάω να παίξω hard rock και το γεμίσω με πεντάφωνες, εξάφωνες jazzy συγχορδίες και το αποδώσω με σύνολο εγχόρδων, τότε παρόλο που για κάποιους θα είναι ενδιαφέρον ήχος, εντούτοις οι οπαδοί του hard rock θα «λυντσάρουν»και εμένα και τους υπόλοιπους μουσικούς για το «έγκλημα» που διαπράξαμε, και δεν θα έχουν άδικο, γιατί έχουν πληρώσει για να ακούσουν αυτό που τους αρέσει ενώ τους «πουλήσαμε» κάτι άλλο. Οπότε το να σεβόμαστε τον ήχο και τα χαρακτηριστικά του κάθε style είναι πολύ σημαντική ενορχηστρωτική γνώση! Βέβαια δεν είμαι εναντίον της μίξης ή παραλλαγής των styles, αντίθετα, είναι κάτι που απολαμβάνω να κάνω, αλλά ότι κάνουμε πρέπει να το κάνουμε με σεβασμό στο αρχικό στυλ και να φροντίζουμε να το υποστηρίζουμε με αξιοπρέπεια και να είμαστε ειλικρινείς προς τους δημιουργούς και τους θαυμαστές των ειδών πάνω στα οποία πειραματιζόμαστε!

β) Δομική μορφή (φόρμα) του κομματιού

Η δομική μορφή – φόρμα – αποτελεί την κορνίζα της κατασκευής μας, δηλαδή τα χρονικά περιθώρια μέσα στα οποία θα εξελιχθεί η δημιουργία μας. Μην ξεχνούμε ότι η μουσική εξαρτάται πάντα από τη διάσταση του χρόνου, οπότε χωρίς τον χρόνο απλά δεν υπάρχει μουσική! Αν ο χρόνος αφαιρεθεί από τη μουσική τότε θα μιλάμε για ζωγραφική και όχι για μουσική!

Έτσι, δομούμε τη μουσική μας κατασκευή σε μικρότερα χρονικά πλαίσια που θα αποτελέσουν αυτό που αποκαλούμε φόρμα. Η πιο συνηθισμένη φόρμα σύνθεσης είναι η διμερής φόρμα A-B (Verse – Chorus) που διευρύνεται σε Α-Α-Β-Α. Δεν αποκλείεται η φόρμα να είναι μόνο ένα μέρος Α και να επαναλαμβάνεται όπως αρκετά κομμάτια του Θάνου Μικρούτσικου («Το Καραντί», «Ο Γουίλλι», «Το μαχαίρι» κ.α) όπου εκεί για να αποφευχθεί η μονοτονία λαμβάνει ευθύνη η ενορχήστρωση αλλά και άλλες αρμονικές τεχνικές όπως οι μετατροπίες (κάθε στροφή να αλλάζει τονικότητα). Επίσης παρατηρείται και η φόρμα Α-Β-C (Verse –Pre-chorus – Chorus) και πιο σπάνια η φόρμα A-B-C-D.
Εκτός από τα βασικά μέρη του κομματιού μπορούν να λάβουν χώρα και άλλα μέρη που ίσως προσθέσει ο ενορχηστρωτής όπως:

– Εισαγωγή (Intro): Mπαίνει στην αρχή αλλά και πιθανόν στην αρχή κάθε επανάληψης της φόρμας,

– Γέφυρα (Bridge): Tοποθετείται μόνο μια φορά στη μέση ενός κομματιού πριν από την κορύφωση

– Solo: Aυτοσχεδιαστικό οργανικό μέρος που μπαίνει πριν από την κορύφωση. Δεν αποκλείεται επανάληψη.

– CODA: Eπιπρόσθετο καταληκτικό μέρος που μπαίνει μόνο στο τέλος.

– Ιντερλούδιο (Interlude): Παρόμοιο με την γέφυρα, μπορεί να αντικαταστήσει και την εισαγωγή κάποιες φορές. Εμφανίζεται μόνο μια φορά μέσα στη φόρμα.

(Σημ. Όλα τα μέρη της φόρμας συνδέονται άμεσα με τις αρμονικές συνδέσεις και τεχνικές και προδιαθέτουν τις Πτώσεις, θέματα τα οποία αναπτύχθηκαν στα προηγούμενα μαθήματα.)

γ) Το επίπεδο ικανοτήτων των μουσικών που θα εκτελέσουν το κομμάτι

Πολλές φορές όταν ενορχηστρώνουμε δεν λαμβάνουμε υπόψη το επίπεδο ικανοτήτων των μουσικών που πρόκειται να εκτελέσουν το κομμάτι, με αποτέλεσμα αυτό που γράφουμε να μην αποδίδεται ακριβώς όπως το είχαμε στο μυαλό μας. Είναι πολύ ωφέλιμο να γνωρίζουμε για ποιους γράφουμε και ενορχηστρώνουμε γιατί εκτός από τη μουσική μας, σεβόμαστε και τους μουσικούς τους ίδιους. Δεν τους υποτιμούμε αν κατά την ενορχήστρωση λάβουμε υπόψη τους περιορισμούς του επιπέδου τους.. Αντίθετα με αυτό τους υποστηρίζουμε, τους ενισχύουμε και τους δημιουργούμε τις συνθήκες για να εξωτερικεύσουν τους εαυτούς τους.

Επίσης καλό είναι να μην γράφουμε και να προσπαθούμε να παίζουμε στα όρια μας, αλλά να προσπαθούμε να γράφουμε και να παίζουμε αυτά που μπορούμε να παίζουμε με άνεση, ούτως ώστε επί σκηνής να μην χάνουμε την επικοινωνία με τους ακροατές μας.

δ) Ο χώρος που θα εκτελεστεί το κομμάτι/τια

Είναι επίσης βασικό να λαμβάνεται υπόψη ο συναυλιακός χώρος που πρόκειται να εκτελεστούν τα κομμάτια που ετοιμάζουμε. Το μέγεθος του χώρου, η χωρητικότητα, το σχήμα του, το ύψος, το υλικό που είναι κατασκευασμένο το κτίριο, καθώς επίσης και ο τεχνικός εξοπλισμός που διαθέτει το χώρος, παίζουν σημαντικό ρόλο στην σωστή απόδοση της ενορχήστρωσης. Για να γίνει πιο κατανοητό αυτό που λέω σχετικά με τη σχέση ενορχήστρωσης και χώρου , παίρνουμε ως παράδειγμα ένα μικρό χώρο ας πούμε 10×5 τ.μ. Σε αυτόν λοιπόν το χώρο δεν σηκώνει να πας με 10μελές ηλεκτρικό σχήμα που αρμόζει σε ένα μεγαλύτερο χώρο, αφού αποτέλεσμα αυτού θα είναι η ένταση που θα δημιουργείται από το παίξιμο των δέκα μουσικών θα παραμορφώνει θέλοντας και μη τον ήχο από τις αντανακλάσεις που θα προκαλούνται από το μικρό σχήμα του χώρου. Η κατάσταση αυτή θα επηρεάσει την επαφή μουσικών και κοινού και κανένας δεν θα περάσει ευχάριστα..

Αρκετές φορές οι χώροι που προσφέρουν ζωντανή μουσική δεν είναι ούτε λειτουργικοί αλλά ούτε και κατάλληλοι για να υποστηρίξουν όλα τα είδη μουσικής. Δεν είναι λίγες οι φορές που η κακή ηχητική ενός χώρου ή ο πεπαλαιωμένος τεχνικός εξοπλισμός του, κατάστρεψε εκπληκτικές ενορχηστρώσεις. Φυσικά, αυτά πολλές φορές τα θεωρούμε πολυτέλεια, αλλά κατά την άποψή μου προέχουν της μουσικής δημιουργίας επειδή είναι ικανά να επηρεάσουν σε μεγάλο βαθμό την ψυχολογία των μουσικών αλλά και του ακροατηρίου. Άλλωστε μια καλή συναυλία στηρίζεται στην καλή επικοινωνία μπάντας και ακροατών.

ε) Οι δικές μας ανάγκες και προθέσεις

Όταν γράφουμε, ενορχηστρώνουμε ή παίζουμε μουσική είναι σημαντικό να έχουμε κάτι να πούμε μέσα από αυτό που δημιουργούμε. Δεν είναι καλό ως καλλιτέχνες να κάνουμε κάτι απλά για να επιδείχνουμε τις ικανότητές μας ή για να βγάζουμε μόνο λεφτά. Ο σκοπός της μουσικής και της τέχνης γενικότερα είναι να βγάζουμε προς τα έξω συναισθήματα, ιδέες, απόψεις με σκοπό να επηρεάσουμε θετικά τους ακροατές μας. Η μουσική δεν είναι παρά το μέσο που επιλέξαμε για να το κάνουμε αυτό και το όργανο μας δεν είναι τίποτα άλλο από το είδος αυτού του μέσου.

Μέσα από τη ζωή δημιουργούμε πνευματικές ανάγκες που θέλουν να εκφραστούν και μέσα από τις ανάγκες αυτές γεννιέται η μουσική. Αν δεν έχουμε ανάγκες έκφρασης δεν δημιουργούμε μουσική.

Οι ανάγκες έκφρασης πηγάζουν από την ίδια μας τη ζωή. Η μουσική δεν δημιουργεί μουσική. Η ζωή είναι που δημιουργεί τη μουσική, αυτή μας δίνει τα ερεθίσματα τα οποία μετατρέπονται σε νότες, ρυθμό κλπ.. Οφείλουμε λοιπόν πριν δημιουργήσουμε μουσική να μάθουμε περισσότερα για τη ζωή, να την αισθανθούμε, να την καταλάβουμε για να μπορέσουμε ακολούθως να την μεταφράσουμε σε μουσική αλλιώς αυτό που θα δημιουργούμε δεν θα είναι μουσική αλλά μουσικά προϊόντα για τα ράφια των σουπερμάρκετ. Η ζωή έχει μέσα της ομορφιά. Αυτό πρέπει να είναι το κλειδί και το κίνητρο για την αφύπνιση του καλλιτέχνη που βρίσκεται μέσα μας!!

ΤΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΤΟΥ ΑΥΤΟΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ

Posted on 7 Ιουλίου, 2017 Updated on 9 Ιουλίου, 2017

Του Χρήστου Πεχλιβάνη

Αυτοσχεδιασμός!….Τι άραγε σας προκαλεί το άκουσμα της λέξης αυτής; Ενθουσιασμό, διάθεση για πειραματισμό, αυθόρμητη τάση για έκφραση ή μήπως ανασφάλεια, δισταγμό και καχυποψία;

Πολλοί, βλέποντας τον αυτοσχεδιασμό απ’ έξω σχηματίζουν συχνά παρεξηγημένες απόψεις που οφείλονται είτε σε παραπληροφόρηση, είτε σε ανεπαρκή ή ακόμα και σε καμία ενημέρωση επί του θέματος. Αποτέλεσμα αυτού είναι να υπάρχει μια προκατάληψη που όχι σπάνια οδηγεί σε μια δογματική εναντίωση απέναντι στο φαινόμενο του αυτοσχεδιασμού. Η προκατάληψη αυτή όπως θα δούμε παρακάτω είναι περισσότερο κοινωνικής παρά μουσικής προέλευσης.

Για κάποιο παράδοξο λόγο, ο αυτοσχεδιασμός ταυτίστηκε με την έννοια του «κάνω ανεξέλεγκτα ότι μου κατέβει» που στο μυαλό των περισσοτέρων θυμίζει λίγο πολύ το «χάος». Οι άνθρωποι πιστεύουν ότι όταν δοθεί στον άνθρωπο πλήρης ελευθερία, θα επικρατήσει ένα χάος. Αυτό είναι εν μέρει σωστό διότι ο άνθρωπος δεν έχει εναρμονιστεί ακόμα με τις γνήσιες ηθικές αρχές που του προσφέρει η φύση και η ζωή και δεν θα μπορούσε έτσι να αυτορυθμίσει την ελευθερία του, γι’ αυτό χρειάζεται κανόνες και όρια ώστε να νιώθει ασφαλής. Όταν οι φυσικές ηθικές αρχές ενσωματωθούν στην ανθρώπινη χαρακτηροδομή ώστε να εκφράζονται αυτοματοποιημένα χωρίς τίποτα να τις ανακόπτει, τότε θα κάνει την εμφάνιση της μια «αυτορυθμιζόμενη κοινωνία», ένα κοινωνικό σύστημα που θα εξαφανίσει κάθε φόβο για την ελευθερία, αφού η ανθρωπότητα πλέον θα είναι συντονισμένη με τη φύση και προσανατολισμένη στην αρμονική συμβίωση.

Τα πράγματα στη μουσική λειτουργούν κάπως πιο εύκολα, αν βέβαια δείξουμε προθυμία και καλή διάθεση, γιατί δεν μιλάμε για αλλαγές στο κοινωνικό σύστημα. Κάποιες αλλαγές όμως στο μουσικό σύστημα ίσως αποτελέσουν ένα λιθαράκι στη μεγάλη κοινωνική αλλαγή που περιγράψαμε πιο πάνω. Γι’ αυτό επιβάλλεται να δούμε με άλλο μάτι φαινόμενα όπως είναι ο αυτοσχεδιασμός. Αρχίζοντας με την διεύρυνση της έννοιας του αυτοσχεδιασμού ως μια «αυτορυθμιζόμενη δημιουργική έκφραση μέσω της γνώσης» βλέπουμε πως δεν υπάρχει τίποτα το κακό προς ανησυχία. Εδώ φαίνεται ξεκάθαρα πως οποιαδήποτε αναστολή προς τη χρήση του αυτοσχεδιασμού δείχνει να αντιφάσκει με την φιλοσοφία της τέχνης, αφού έννοιες όπως δημιουργικότητα και ελεύθερη έκφραση είναι τα πιο ζωτικά της στοιχεία και αποκλείουν έτσι το φόβο ενός μουσικού χάους.

Ο αυτοσχεδιασμός λοιπόν, δεν σημαίνει ‘παίζω ότι μου κατέβει’, αλλά ότι χρησιμοποιώ τις γνώσεις μου ώστε, αυτορυθμισμένα να εκφράζω μια μουσική δημιουργία. Αυτό ίσως σας δώσει την εντύπωση ότι πρόκειται για σύνθεση και δεν έχετε άδικο, πολύ σωστά διαισθανθήκατε. Ο αυτοσχεδιασμός ως μουσική δημιουργία, είναι μέρος της ευρύτερης έννοιας της σύνθεσης, μόνο που έχει διαφορετικό προορισμό. Η σύνθεση είναι προϊόν επεξεργασίας που αρχίζει με αυτοσχεδιαστική διάθεση και ανάγκη έκφρασης, που προορίζεται ώστε να αποτελέσει μέρος της μουσικής φιλολογίας. Ο αυτοσχεδιασμός, δεν έχει άλλο προορισμό εκτός αυτού της αυθόρμητης ανάγκης για έκφραση μέσω μιας σύνθεσης, όπου η σύλληψη και η ανάπτυξη της γίνεται τη στιγμή που ο εκτελεστής αυτοσχεδιάζει.

Ο αυτοσχεδιασμός μπορεί να λάβει χώρα ως ελεύθερη σύνθεση, ως αυτοσχεδιασμός σε προκαθορισμένη συγχορδιακή ακολουθία ή ακόμα και ως παραλλαγή μιας υπάρχουσας σύνθεσης. Δεν αποκλείεται επίσης, ο αυτοσχεδιασμός να καταγραφεί και αφού επεξεργαστεί αναλόγως να αποτελέσει μια ολοκληρωμένη σύνθεση. Αυτό όμως, χρειάζεται κάποια τεχνολογικά μέσα, ώστε να μπορεί να ηχογραφηθεί την ώρα που εκτελείται.

Η δυνατότητα ηχογράφησης με την εμφάνιση της δισκογραφίας, αποτέλεσαν μεγάλα πλεονεκτήματα στην ανάπτυξη του αυτοσχεδιασμού. Ο αυτοσχεδιασμός έτσι, έγινε το σημείο μιας διαστελλόμενης έλξης από τους μουσικούς του 20ου αιώνα. Η ευρεία του χρήση, τον έκανε ισάξιο των πραγματικών συνθέσεων, ώστε πολλές φορές ο ακροατής να μην μπορεί να ξεχωρίσει τα δύο. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η μεγάλη του εφαρμογή στη μουσική jazz,όπου τον έκανε αναπόσπαστο κομμάτι της και συναντά κανείς εκεί αριστουργηματικούς αυτοσχεδιασμούς που δεν στερούνται ούτε δεξιοτεχνίας, ούτε μουσικότητας. Αυξημένος βαθμός χρήσης του εμφανίζεται στη μουσική rock και pop.

Στην παραδοσιακή μουσική η συχνή απουσία μουσικής σημειογραφίας και η παρουσία αυτοδίδακτων μουσικών, προδιαθέτουν τον αυτοσχεδιασμό και αυτό είναι γεγονός στην ινδική μουσική με την εκφραστικότητα του σιτάρ, στην αραβική-ανατολίτικη μουσική με τους αμανέδες (φωνητικός αυτοσχεδιασμός) και τα ταξίμια (οργανικός αυτοσχεδιασμός).
Υπάρχουν αμέτρητες ιστορικές αναφορές για τη χρήση του αυτοσχεδιασμού από την εποχή των αρχαίων πολιτισμών και την εποχή του μεσαίωνα. Λέγεται ότι μέχρι και τον 14ον αιώνα η μουσική για εκκλησιαστικό όργανο ήταν αυτοσχεδιαζόμενη.

H εποχή Μπαρόκ επίσης, ήταν συνδεδεμένη με τον αυτοσχεδιασμό. Διάφορες πηγές φέρουν τον μεγάλο συνθέτη Γ.Σ Μπάχ ως ένα θαυμάσιο αυτοσχεδιαστή με πολλή φαντασία και επιδεξιότητα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα επίσης ήταν και η τεχνική του ενάριθμου μπάσου (basso continuo) στα πληκτροφόρα, όπου η συνεπτυγμένη σημειογραφία έκανε τον εκτελεστή να συμπληρώνει αυτοσχεδιαστικά την αρμονική συνοδεία του.

Στην κλασική περίοδο ο αυτοσχεδιασμός περιορίστηκε στις καντέντσες των κονσέρτων. Δεν λείπουν βέβαια και οι διαγωνισμοί αυτοσχεδιασμού, όπως αυτός του Μπετόβεν με τον αββά Βέγλερ το 1803 και την δήλωση του Μπετόβεν: «Αυτοσχεδιάζει κανείς όταν δεν δίνει προσοχή σ΄αυτό που παίζει» χωρίς αναστολές δηλαδή. «Ακόμη είναι αυτή η καλύτερη και αγνότερη τέχνη να αυτοσχεδιάζεις μπροστά στο κοινό.»

Στο ρομαντισμό έχουμε περισσότερο την έκφραση μέσω του κειμένου, αλλά παρουσιάζονται συχνά και εξάρσεις αυτοσχεδιασμού και φόρμες που στηρίζονται στην αυτοσχεδιαστική διάθεση (εμπρομπτύ).

Επανερχόμαστε στον 20ο αιώνα, όπου παρόλη την ευρεία χρήση του αυτοσχεδιασμού στις σύγχρονες τάσεις, εντούτοις το είδος της έκφρασης αυτής απουσιάζει από την κλασική μουσική. Η έκφραση εδώ περιορίζεται στο γραπτό κείμενο και η πρωτοτυπία του εκτελεστή στηρίζεται μόνο στην προσωπική ερμηνεία, με υπερβολική έμφαση στη δεξιοτεχνία και μικροσκοπικές ελευθερίες που αφορούν το τέμπο, τις τρίλλιες, τις δυναμικές και την φραστική. Ο εκτελεστής μένει έτσι εγκλωβισμένος στο δοσμένο κείμενο, που ακόμα και στις καντέντσες των κονσέρτων δεν αφήνεται στη δική του αυτοσχεδιαστική δημιουργική διάθεση, αλλά εκτελεί την προτεινόμενη από τον συνθέτη καντέντσα.

Αυτή η νοοτροπία, διότι πρόκειται για διαιωνιζόμενη νοοτροπία, έκανε την κλασική μουσική να φαίνεται ως ένα σύστημα που συντηρεί την συγκράτηση, τη στατικότητα και μια υποθάλπουσα σοβαροφάνεια. Όλα αυτά προκάλεσαν την έλλειψη ενδιαφέροντος από το μέσο ακροατή για την κλασική μουσική και το πιο σοβαρό, έκαναν τον νεαρό σπουδαστή να την αποφεύγει ή να έλκεται από αυτήν, με μόνο στόχο την στεγνή δεξιοτεχνία συνοδευόμενη από μια προσποιητή έκφραση, που εκμεταλλεύεται τα μεγάλα αριστουργήματα για να κρύψει την ανικανότητα γνήσιας έκφρασης και κατανόησης των τρίσβαθων της μουσικής.

Η αδυναμία χρήσης του αυτοσχεδιασμού στην κλασική εκπαίδευση με μεθοδολογικά μέσα, καθώς επίσης και η αδυναμία πρόκλησης του ενδιαφέροντος για τον αυτοσχεδιασμό από τους παιδαγωγούς, στερούν από τους σπουδαστές μεγάλο μέρος από την εσωτερική έκφραση και την βαθύτερη κατανόηση της μουσικής και της τέχνης γενικότερα. Επικαλούμενοι εδώ την συσχέτιση της ψυχολογίας, μπορούμε να πούμε ότι η στέρηση και η καταπίεση των πρωταρχικών εκφραστικών μουσικών ορμών του σπουδαστή, όπως ο πειραματισμός, η έρευνα και ο αυθορμητισμός , προκαλεί την εμφάνιση δευτερογενών υποκατάστατων μορφών έκφρασης όπως αυτές που αναφέραμε πιο πάνω (επιδειξιομανία,ψεύτικη έκφραση κτλ). Αυτό θα πρέπει να προβληματίσει τον παιδαγωγό ώστε να μην βλέπει μόνο την επιτυχία των σπουδαστών σε διαγωνισμούς και εξετάσεις ως τον υπέρτατο στόχο της μουσικής.

Σκοπός της μουσικής εκπαίδευσης μέσα από την ανεμπόδιστη έκφραση, πρέπει να είναι η ανάπτυξη της προσωπικότητας του μαθητή και η ενσωμάτωση σ΄αυτήν στοιχείων όπως η δημιουργικότητα, η ειλικρίνεια στα συναισθήματα και η ασταμάτητη δίψα για γνώση, τα οποία όχι μόνο θα βοηθήσουν το μαθητή στη μουσική του εξέλιξη αλλά θα τον ανυψώσουν και ως άνθρωπο.

Φαίνεται ξεκάθαρα η ανάγκη ανεύρεσης ενός λειτουργικού συστήματος εκπαίδευσης, όπου ο σπουδαστής θα χαίρεται την μουσική ως ενιαίο σύνολο συμπεριλαμβανομένου και του αυτοσχεδιασμού. Ο μαθητής δεν θα είναι αντιμέτωπος έτσι με τα χάσματα που προκάλεσε ο κατακερματισμός της μουσικής σε ένα σωρό είδη, όπου το ένα προσπαθεί να επιβληθεί στο άλλο. Αυτή η «νευρωτική» κατάσταση πρέπει κάποτε να εκλείψει. Μεγάλη έμφαση πρέπει να δοθεί επίσης στην χρήση του αυτοσχεδιασμού από τα πρώτα κιόλας στάδια της εκπαίδευσης. ΄Ερευνες που έγιναν από προοδευτικούς παιδαγωγούς, έδειξαν ότι η εφαρμογή του αυτοσχεδιασμού στα μικρά παιδιά, τα έφερνε πιο κοντά στη μουσική έκφραση απ΄ ότι το άκαμπτο πατροπαράδοτο και σε πολλά σημεία αυταρχικό εκπαιδευτικό σύστημα.

Βλέπουμε λοιπόν, ότι ο αυτοσχεδιασμός φέρει ένα δημιουργικό μήνυμα και υπόσχεται πολλά εάν και εφόσον εφαρμοστεί σωστά. Απαιτεί όμως βαθιά μελέτη, αφοσίωση και ικανότητες που ξεπερνούν την ερμηνεία και την εκτέλεση. Ικανότητες που αφορούν την ίδια την ζωή, στοιχεία που πρέπει να αντλήσουμε από τον βιολογικό πυρήνα του ανθρώπου. ΄Ισως η συνάντηση με το φαινόμενο του αυτοσχεδιασμού, μας ξυπνήσει ακόμα κάτι από τον άνθρωπο που κρύβουμε μέσα μας!!

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ/ΠΗΓΕΣ

Αυτοσχεδιασμός – Wolfgang Stumme Eκδόσεις Νάσος
Η απόλαυση της μουσικής – Joseph Machlis μετ.Δημ.Πυργιώτη Εκδ.Fagottο
Τα παιδιά του μέλλοντος – Βίλχελμ Ράϊχ Εκδόσεις Αποσπερίτης
Σάμμερχιλ, το ελεύθερο σχολείο – Α.Σ Νήλ Εκδόσεις Καστανιώτη

Σημ. Το πιο πάνω άρθρο δημοσιεύτηκε το Σεπτέμβριο του 2006, στο τεύχος 162 του ελληνικού μηνιαίου περιοδικού “ Τζαζ&Jazz ”